 |
| Dr. H. Ownuk |
مجله "هفته"، بخش "آیدین شافاق"، شماره 265 - مونترال - لیلی خاقانی:
ایلک بؤلوم
آراشدیران و یازان: دکتر خانگلدی اونق – تورونتو:
عرب- فارس هم تورکمن تاریخ ادبیاتینده، صوفیزم سؤزو «تصوف» باخیمیندا، 2-نجی عصردن افاده اولمایا باشلانمیشدیر. اونون اوچون صوفیزم یادلانان عصرین پروسه لرینده «تصوف» آدی ایله تانینیر. بو دووره ده موافیقلر و موخالیفلر آراسینده «صوفیزم» و «صوفی چیلیک» حققینده جدللی بحثلر گؤستریلمیشدیر.
صوفیزیم مقوله سی چوخ اوزون بیر بحث اولدوغو اوچون، صوفیزیمین هانسی عصرلرده باشلانمیش و نه خاصیتلره صاحیب اولدوغونو یادلاییب گئچه جه ییک!
II- نجی هجری قمری عصرینده، صوفیزیم بهشت و جنت آرزوسیندا هله ترک ِ دۆنیألیگین قلزوموندا سیر ائیله میشدی کی III-نجی عصرده بیر بؤیوک دئیشیکلیگین اۆستۆندن غارشی گلینییر. بو زاماندا عاریفلر فلسفه نین فرقلی حالتلرینی روحانی- علمالارا واضح دئمکدن حذر ائتمیشدیلر.
آمما، 3-نجی و 4-نجی عصرلرده، یئنی اسلام دۆنیاسیندا فلسفه نین فکری زمینه سی یاخین وقتین دوامیندا دئیشمیش و اونون عرضیندکی عربلرین اسکی و محدود ادبیاتینین اؤنینده، دوغو ئولکه لرینین عاریفلرینین هیبتلی روحی دۆنیاسی واریدی. بو زاماندا عاریفلر، شریعتین باطنینده کی مهر و صفا و هم وحدت کیمی خصلت و خاصیتلره ارزش ورمیشلر. بو پروسه نین بسترینده صوفیزمین فلسفه سی بیر خاص نظمه صاحب اولموش کی اولار بو 4 مرحله دن عبارت اولار:
1. شریعت مرحله سی
2. طریقت =
3. معرفت =
4. حقیقت =
تاریخده صوفی عالیملرینین هامی سی بو اصلی مرحله لری گئچیرمیشلر.
بو عصرین باشلارینده بایزید بسطامی، عصرین اورتالاریندا حسین ابن منصور حلاّج دۆنیأیه گلمیش و عصرین سونلاریندا، جنید نهاوندی (بغدادی) ظهور ائدمیشدیلر. «منصور حلاج» IV-نجی عصرین باشلاریندا 309-نجی ه. ق. ایلده دارا چکیلمیشدیر. اسلام دۆنیأسیندا، صوفیزیمین بو 3 اؤنملی شخصیتلری، فلسفه نین سون گله جک بیوک دئیشیکلرینه اینکار اولمامالی تأثیرلری قالدیرمیشدیلار.
عموماً بو عصرده، «جنید نهاوندی»، «بایزید بسطامی» و «منصور حلاج» کیمی شخصیتلرین عقیده سی صوفیزیمین منطق فیلاسوفیالاری و تفکّر تحولاتلاریندا تاثیر قویوب و کامیللیک و یوکسک درجه سینی صاحیب اولورلار و شریعتین جامد و کۆتـی قایدا - قانونلاری تعدیل تاپیر.
بؤیله غضبلی دئیشیکلی تفکرلر و تحولاتلار، شریعتچی فوندامنتالیست روحانیلارین فریادلارینی اوجالدمیشدیر و سبب اولموشدور کی بو تفکرلارین صاحبلرینی «دین موخالیفلری» و «کافر» آدلاییب و اونلارا تهمت آتسینلار. عاریفلر ایله شریعتچی لرین آراسینده اولان بؤیله بحثلی و جدللی انکیشافلار، بو عصرین صوفیزیمینین اؤز اصولونا گچمه یینه اساسی نقش آپارمیشدیر.
بو دووره ده صوفیزیم، اساساً 3 خاصیت له، تفاوتلانمیشدیر:
الف). عاریفلر زنگین ریاضتلره اهمییت وئرمه ییب، زهد و گوشه لشمه گی کامیللیگین بیر ستونی حسابلامیشدیلار. یعنی مورتاضلارا «آج لیغ» امک اولان اولسا، «تفکّر» ده عاریفلرین خوراکی اولموشدور.
ب). تفکّرلرین رواجلیغی و وارلیغین بیرلیگی.
ج). صوفیزیمین تئوریاسی و عملی فکیرلرینین مجموعه سی اؤز عقلایی نظمی ایله شکیللنمه یی.
بو دؤوره-ده صوفیزیم شریعته باغلی اولامایان و موستقیل بیر عقیده یه چئوریلمیشدیر. بو عصرلردن سون، یۆزلرجه شخصیتلر «خانقاه» لاردا، یعنی دؤوره ییغیشماق مجلیسلرینده، انسان کرامتینین (هیومنیزیمین) کامیللیک دنیزینده سیر ائیله میشدیلر.
«ابومنصور حسین ابن حلاج»، بؤیله بیر فلسفی-فکری بسترینین دۆنیأسینده یارانمیشدیر.
منصور حلاج 244-نجی ه.ق. ایلینده بیضاء فارس شهرینین یاخینیندا اولان «تور»آدلی اۆلکه-ده، دۆنیایه گلمیشدیر. منصور صوفیزیمین فلسفه سینی جنید نهاوندی و بیرنئچه باشقا شیخلرین محضرینده افاضه آلمیشدیر. او اورتا آسیا، هندوستان و دۆنیانین موختلف گوشه لرینه سیر و سیاحت ائتمیشدیر.
منصور حلاج 296-نجی هـ. ق. ایلینده مکّه یه زیارته گئتمک مقصدیله، بغداد شهرینه گلمیشدیر. بغداد دا، سنّی و شیعه روحانیلرینین طرفیندن اونا کافرلیک تهمتینی آتمیشدیلار. او یئرده منصور 8 ایل دوستاقدا اولاندان سونرا، 309-نجی ایلده، هلاکته محکوم اولموشدور و اونون حکم هلاکتی آغیر و زنگین شیکنجه لر ایله باشلانمیشدیر.
روایت لره گؤره اونون اؤلدورولمه گینین سببی بودور کی منصور حلاج صوفیزیمین اسرارینی آشکار ائتمیشدیر! بو روایتلره گؤره، او خالیق له انسانین(پیغمبرین) مرتبط اولدوغونو دوغرو بیلمه ییب، 12-نجی امامین یئنی دن دۆنیأیه گلمه سینین دوغرو اولماغینی انکار ائدیبدیر. منصور حلاج انسانا او قدر ده یر وئریب کی اونون اؤزو اؤزونه صاحیب اولدوغونو سؤیله میشدی. «حلاج» حروفیزم(انسانلیق کرامتی) نهضتینین نظریه سینین صاحیبی اولان، و «انالحق» نشانه لرینی انسانلارا گؤسترن بیر بؤیوک پیر، عالیم و عاریف دیر.
اونون هم عصر عاریفی «صوفی شبلی» بؤیله سؤیله میشدیر: «من ایله حلاّج برابر بیر شئی دئییریک. امما منی مجنون و دیوانه فرض ائدیبلر بو سببدن اؤلومدن خلاص اولموشام، ولیکن، حلاجی، اونون فیکری و فراستی هلاک ائتمیشدیر!»
حلاجدان موختلف شعرلر و صوفیزیمین اصوللاری حققینده «التواضیح» مکتوبی یادیگار قالمیشدیر.
منصور حلاج، معرفت مرحله سیندن آیدین حقیقته یوکسلن و بو مسلک ده آیدین حقیقتی سؤیله مک حققی ایله، حقیقتین یۆزۆنو انکیشاف ایله ییبدیر. حلاج بو حقیقتی فریاد قئلان و بو یولدا اؤز شیرین جانینی فیدا ائدن بیر بؤیوک انسان و عاریف دیر....
بو مطلب حروفیزیم ین کؤک لرینین و هانکی تفکره باغلی اولماغینی گؤستریر. گلن سایی دا ایدامه سینی اوخویون. / ادامه‌سی وار
ایلک بؤلوم
آراشدیران و یازان: دکتر خانگلدی اونق – تورونتو:
عرب- فارس هم تورکمن تاریخ ادبیاتینده، صوفیزم سؤزو «تصوف» باخیمیندا، 2-نجی عصردن افاده اولمایا باشلانمیشدیر. اونون اوچون صوفیزم یادلانان عصرین پروسه لرینده «تصوف» آدی ایله تانینیر. بو دووره ده موافیقلر و موخالیفلر آراسینده «صوفیزم» و «صوفی چیلیک» حققینده جدللی بحثلر گؤستریلمیشدیر.
صوفیزیم مقوله سی چوخ اوزون بیر بحث اولدوغو اوچون، صوفیزیمین هانسی عصرلرده باشلانمیش و نه خاصیتلره صاحیب اولدوغونو یادلاییب گئچه جه ییک!
II- نجی هجری قمری عصرینده، صوفیزیم بهشت و جنت آرزوسیندا هله ترک ِ دۆنیألیگین قلزوموندا سیر ائیله میشدی کی III-نجی عصرده بیر بؤیوک دئیشیکلیگین اۆستۆندن غارشی گلینییر. بو زاماندا عاریفلر فلسفه نین فرقلی حالتلرینی روحانی- علمالارا واضح دئمکدن حذر ائتمیشدیلر.
آمما، 3-نجی و 4-نجی عصرلرده، یئنی اسلام دۆنیاسیندا فلسفه نین فکری زمینه سی یاخین وقتین دوامیندا دئیشمیش و اونون عرضیندکی عربلرین اسکی و محدود ادبیاتینین اؤنینده، دوغو ئولکه لرینین عاریفلرینین هیبتلی روحی دۆنیاسی واریدی. بو زاماندا عاریفلر، شریعتین باطنینده کی مهر و صفا و هم وحدت کیمی خصلت و خاصیتلره ارزش ورمیشلر. بو پروسه نین بسترینده صوفیزمین فلسفه سی بیر خاص نظمه صاحب اولموش کی اولار بو 4 مرحله دن عبارت اولار:
1. شریعت مرحله سی
2. طریقت =
3. معرفت =
4. حقیقت =
تاریخده صوفی عالیملرینین هامی سی بو اصلی مرحله لری گئچیرمیشلر.
بو عصرین باشلارینده بایزید بسطامی، عصرین اورتالاریندا حسین ابن منصور حلاّج دۆنیأیه گلمیش و عصرین سونلاریندا، جنید نهاوندی (بغدادی) ظهور ائدمیشدیلر. «منصور حلاج» IV-نجی عصرین باشلاریندا 309-نجی ه. ق. ایلده دارا چکیلمیشدیر. اسلام دۆنیأسیندا، صوفیزیمین بو 3 اؤنملی شخصیتلری، فلسفه نین سون گله جک بیوک دئیشیکلرینه اینکار اولمامالی تأثیرلری قالدیرمیشدیلار.
عموماً بو عصرده، «جنید نهاوندی»، «بایزید بسطامی» و «منصور حلاج» کیمی شخصیتلرین عقیده سی صوفیزیمین منطق فیلاسوفیالاری و تفکّر تحولاتلاریندا تاثیر قویوب و کامیللیک و یوکسک درجه سینی صاحیب اولورلار و شریعتین جامد و کۆتـی قایدا - قانونلاری تعدیل تاپیر.
بؤیله غضبلی دئیشیکلی تفکرلر و تحولاتلار، شریعتچی فوندامنتالیست روحانیلارین فریادلارینی اوجالدمیشدیر و سبب اولموشدور کی بو تفکرلارین صاحبلرینی «دین موخالیفلری» و «کافر» آدلاییب و اونلارا تهمت آتسینلار. عاریفلر ایله شریعتچی لرین آراسینده اولان بؤیله بحثلی و جدللی انکیشافلار، بو عصرین صوفیزیمینین اؤز اصولونا گچمه یینه اساسی نقش آپارمیشدیر.
بو دووره ده صوفیزیم، اساساً 3 خاصیت له، تفاوتلانمیشدیر:
الف). عاریفلر زنگین ریاضتلره اهمییت وئرمه ییب، زهد و گوشه لشمه گی کامیللیگین بیر ستونی حسابلامیشدیلار. یعنی مورتاضلارا «آج لیغ» امک اولان اولسا، «تفکّر» ده عاریفلرین خوراکی اولموشدور.
ب). تفکّرلرین رواجلیغی و وارلیغین بیرلیگی.
ج). صوفیزیمین تئوریاسی و عملی فکیرلرینین مجموعه سی اؤز عقلایی نظمی ایله شکیللنمه یی.
بو دؤوره-ده صوفیزیم شریعته باغلی اولامایان و موستقیل بیر عقیده یه چئوریلمیشدیر. بو عصرلردن سون، یۆزلرجه شخصیتلر «خانقاه» لاردا، یعنی دؤوره ییغیشماق مجلیسلرینده، انسان کرامتینین (هیومنیزیمین) کامیللیک دنیزینده سیر ائیله میشدیلر.
«ابومنصور حسین ابن حلاج»، بؤیله بیر فلسفی-فکری بسترینین دۆنیأسینده یارانمیشدیر.
منصور حلاج 244-نجی ه.ق. ایلینده بیضاء فارس شهرینین یاخینیندا اولان «تور»آدلی اۆلکه-ده، دۆنیایه گلمیشدیر. منصور صوفیزیمین فلسفه سینی جنید نهاوندی و بیرنئچه باشقا شیخلرین محضرینده افاضه آلمیشدیر. او اورتا آسیا، هندوستان و دۆنیانین موختلف گوشه لرینه سیر و سیاحت ائتمیشدیر.
منصور حلاج 296-نجی هـ. ق. ایلینده مکّه یه زیارته گئتمک مقصدیله، بغداد شهرینه گلمیشدیر. بغداد دا، سنّی و شیعه روحانیلرینین طرفیندن اونا کافرلیک تهمتینی آتمیشدیلار. او یئرده منصور 8 ایل دوستاقدا اولاندان سونرا، 309-نجی ایلده، هلاکته محکوم اولموشدور و اونون حکم هلاکتی آغیر و زنگین شیکنجه لر ایله باشلانمیشدیر.
روایت لره گؤره اونون اؤلدورولمه گینین سببی بودور کی منصور حلاج صوفیزیمین اسرارینی آشکار ائتمیشدیر! بو روایتلره گؤره، او خالیق له انسانین(پیغمبرین) مرتبط اولدوغونو دوغرو بیلمه ییب، 12-نجی امامین یئنی دن دۆنیأیه گلمه سینین دوغرو اولماغینی انکار ائدیبدیر. منصور حلاج انسانا او قدر ده یر وئریب کی اونون اؤزو اؤزونه صاحیب اولدوغونو سؤیله میشدی. «حلاج» حروفیزم(انسانلیق کرامتی) نهضتینین نظریه سینین صاحیبی اولان، و «انالحق» نشانه لرینی انسانلارا گؤسترن بیر بؤیوک پیر، عالیم و عاریف دیر.
اونون هم عصر عاریفی «صوفی شبلی» بؤیله سؤیله میشدیر: «من ایله حلاّج برابر بیر شئی دئییریک. امما منی مجنون و دیوانه فرض ائدیبلر بو سببدن اؤلومدن خلاص اولموشام، ولیکن، حلاجی، اونون فیکری و فراستی هلاک ائتمیشدیر!»
حلاجدان موختلف شعرلر و صوفیزیمین اصوللاری حققینده «التواضیح» مکتوبی یادیگار قالمیشدیر.
منصور حلاج، معرفت مرحله سیندن آیدین حقیقته یوکسلن و بو مسلک ده آیدین حقیقتی سؤیله مک حققی ایله، حقیقتین یۆزۆنو انکیشاف ایله ییبدیر. حلاج بو حقیقتی فریاد قئلان و بو یولدا اؤز شیرین جانینی فیدا ائدن بیر بؤیوک انسان و عاریف دیر....
بو مطلب حروفیزیم ین کؤک لرینین و هانکی تفکره باغلی اولماغینی گؤستریر. گلن سایی دا ایدامه سینی اوخویون. / ادامه‌سی وار
منتشرشده در
آیدین شافاق
منتشر شده در شماره:
No comments:
Post a Comment