 |
Anadolynyń gysga taryhy |
Anadolynyń gysga taryhy22
Anadoly topraklary üstünde ýaşap geçen medeniýetleriń biziń
günlerimize çenli gelip ýeten gadymy şäherler jennetidir. Tapgyrlaýyn
gepleşigimiziń bu sanynda size şol baý medeniýetiń bir bölegi bolan,
mozaikalary bilen meşhurlygyny biziń günlerimize çenli dowam etdiren
Belkys ýa-da beýleki ady bilen Zeugma barsynda gürrüń bermek isleýaris.
Zeugma häzirki wagtda Gaziantep welaýatynyń Nizip etrabynyń 10 km
gündogarynda, Birejik bendiniń kenarynda, täze Belkys obasynyń
golaýynda, ýedi depäniń üstünde ýerleşýän gadymy şäher. Kommagen
sebitiniń esasy şäherlerinden biri we 21 müń gekdara golaý meýdana eýe.
Zeugma barasynda Strabon, Plinius ýaly köp sanly awtor ýazypdyr.
Beýik İslenderiń generallaryndan biri bolan Selewkos Nikator
1-nji 300-nji ýylda İskenderiń Ýefratdan geçen ýerinde, öz ady bilen
Ýefradyń adyny birleşdirip, Ýefrat Seleukeiasy atly gadymy şäher
gurdurypdyr. Şol şäheriń gündogar tarapyndan bolsa aýaly Apameianyń
adyna ikinji bir şäher gurup, şäherleri köpri arkaly bir-birine
birikdiripdir. Kommagen şasy Kallinikos 1-njiniń Selewkos şasynyń kyzy
Leodikäniń ogly Antiokos 1-nji şol şäheriń girdejisi bilen Nemrut
dagyndaky heýkelleri ýasadypdyr. 40 ýyla golaý Kommagenäniń 4 sany
merkezinden biri bolan şäher b.e.ozalky 64-nji ýylda Rim imperiýasyna
birleşdirilip, ady geçelge, köpri manysyny ańladýan “Zeugma” hökmünde
üýtgedilipdir. Şäher, Ýefrat derýasynyń günbatar kenarynda Ýefrat
derýasynyń iń saý ýerinde gurulandygy we hakykatdan hem köpri
pozisiýasyny eýeländigi üçin şol ada eýe bolupdyr diýlen çaklamalar bar.
Rim döwründe şäher iń baý döwrüni başdan geçiripdir. Rimliler şäheri
baza hökmünde ulanypdyrlar we esasy rysarlaryny şol ýerde ornaşdyrypdyr.
Şäher harby baza bolmak bilen birlikde gündogardan gelen we Antioçea
ýagny häzirki Hataý welaýatyna barýan söwda ýolunyń ugrunda ýerleşmegi
sebäpli hem esasy söwda merkezine öwrülip, gysga möhletde baýapdyr.
Zeugma b.e.ozalky 1-nji asyrda Kommagen sebitiniń esasy
şäherlerinden birine öwrülipdir. Şäherdä köp sanly Rim gubernatory onuń
esasy alamatlaryndan biridir. Antakýadan Hytaýa çenli uzap giden taryhy
Ýüpek ýoly Zeugmanyń üstünden geçipdir. Uzak Gündogardan getirilen
ýüpek, hoşboý ysly otlar we gymmatly daşlar Zeugma gümrüginden geçip,
Zeugmanyń agorasynda täjirlere satylypdyr. Gazuw-agtaryş işleriniń
dowamynda tapylan şäheriń arhiwiniń otagynda ilkidurmuş obşinasynyń
esasy galyndylaryndan biri kabul edilýän 65 müńe golaý möhür neşir
tapylypdyr. Şol tapyndylar gadymy Zeugma şäheriniń aragatnaşykdaky we
söwdadaky esasy subutnamalarydyr. Möhür neşirli hatlarda, notarial
namalarda, pul haltalarynyń we gümrük gaplarynyń möhürlenmeginden
peýdalanylypdyr. Bulla atlandyrylan şol möhür neşirler dünýäniń esasy
möhür kolleksiýasydyr.
Biziń eýýamymyzyń 256-njy ýylynda Sasani şasy Şapur 1-nji
Zeugmany alyp, ýykyp-ýumurypdyr. Soń bolsa şäher ýer titremesinde haraba
öwrülipdir. İne şondan soń Zeugma ozalky şanyna eýe bolup bilmändir.
Zeugma 5-6-njy asyrlarda Wizantiýanyń häkmiýeti astyna giripdir. 7-nji
syrda arap hüjümleriniń netijesinde halky tarapyndan terk edilipdir.
9-12-nji asyrlaryń arasynda musulmanlar ýerleşmäge başlapdyr. 17-nji
asyrda bolsa golaýyndaky Belkys obasy gurulypdyr. Zeugmanyń Ýefradyń
kenaryndan kiçi alańlar we eńnitler bilen bir-birine sepleşýän görnüşde
300 metr beýgelýän akropolonyń depesinden täjirleriń we şäheriń
goragçysy Tyke ybadathanasy bar ekeni. Töwerekdäki düzlüklere ýokardan
seredýän şol depe, şol bir wagtda Zeugmanyń beýikligini we kaşańlygyny
hem görkezipdir. Şol ybadathana Zeugmanyń öz basan zikkelerinde
suratlandyrylypdyr. Şäheriń demirgazygynda, ýeriń aşagynda agyra, adion
we hammam ýaly resmi binalar, günbatarynda teatr, harby düşelge,
demirgazyk günbatarynda atelýeler, gündogarynda bolsa willalaryń
ýerleşen terassalary bar ekeni. Zeugma şäheriniń suwy şäheriń 10 km
günbataryndaky daglardan getirilip, kanal, laý turbalar we şońa meńzeş
suw ýaplary arkaly şäheriń içine paýlanypdyr. Her öýüń iki sany howdany
bolupdyr. Peýdalanylan suw lagym kanallary arkaly galareýa görnüşli hapa
suw kanallaryna birikdirilipdir. Gysgaça aýdylanda Zeugmanyń birkemsiz
suw ulgamy we infrastrukturasy bar ekeni.
Mozaikalary bilen meşhur bolan şäherde öýleriń, ortasy sütünli
howlynyń töwereginde ýerleşýän otaglary bolupdyr. Otaglaryň demir
gözenekli we aýnaly giń penjireleri şol howla seredýär ekeni. Otaglaryń
içem ine şol usul bilen ýagtyldylypdyr. Öýleriň poly mozaika, diwarlar
freskler bilen bezelen, otaglar mebel, heýkel we şońa meńzeş bezeg
goşlary bilen gurşalypdyr. Zeugmaly mozaika ussalary Ýefrat derýasyndan
ýygnan daşlaryny 8-10 mm göwrüminde, kubik görnüşinde kesip, şol meşhur
mozaikalaryny ýasapdyrlar. Açyk gök, açyk we goýy ýaşyl, mämişi
reńklerde bolan şol daşlary tapman halatlarynda bolsa şol reńkleri aýna
kubikler arkaly ýüze çykarypdyrlar. Şäher mozaika, heýkeltaraş we
beýleki emelihaşam sungady bilen gyzyklanan ussalary bilen meşhurlyk
gazanypdyr. Zeugma şol meşhurlygyny henizem gorap saklamaga dowam edýär.
No comments:
Post a Comment