Aydinshafaq: "Magtymguly Fyragy" Turkmensahranin ynsanlyk we azatlyk shahyry- آیدین شافاق: «مختومقلی فراغی» تورکمن صحرانین انسانلیق و آزادلیق شاعیری-

مختومقلی فراغی

:شانزدهم مهر 1392 نوشته شده توسط  لیلی خاقانی

سئوگیلیم عشق اولماسا، وارلیق بوتون افسانه دیر
عشق دن محروم اولان، اینسانلیغا بیگانه دیر
من اسیری عشقی یَم اؤز خالقیمین، اؤز یوردومون
سئومه ین اؤز خالقینی، اؤز یوردونو دیوانه دیر
«علی آقا واحد»
****
«مختومقلی فراغی»
تورکمن صحرانین انسانلیق و آزادلیق شاعیری
**

آیدین شافاق: آنا دیلی نین اوزه للیکلریندن ان اؤنملی سی بو کی، قشقائی، تورکمن، خراسان، همدان، قزوین، زنجان، آذربایجان و ایرانین آیری استانلارینین تورکلری، حتی تورکیه ده، چین ده و.... دونیانین باشقا یئرلرینده یاشایان تورکلر، هامی سی بیربیرینین سؤزونو آنلیالی، ائلیه بیلیللر بیرعائله کیمی حسرتلی دویغولارینی، ایتگین آرزی لارینی، شنلیک و شادلیق لارینی و درد و غم لرینی پایلاشسینلار. آنا دیلی مرزلری سیندیرماق دا اینسانلار آراسیندا آنلاشیق و قارشی قارشیا دوشونمک یارادیر. بو دئمک کی «مختومقلی فراغی» تورکمن شاعیری ده همن سؤزو دئییر کی شهریار و همن دیلده دانیشیر کی نسیمی، معجز، صابر، سهند، جعفری، ناظم حکمت و باشقالاری دانیشیللار. ...
کلاسیک تورک ادبیاتینا بیر یئنی باخیشمیز اولورسا، اورادا «مختومقلی» آدلی تورکمن شاعیرینین دوشونجه سی و باخیشینین بیر اؤنملی یئری واردیر و بو ادبیاتین باشییندا بئله بیر بؤیوک عاریف و شاعیرین دایانماسی مهم دیر. مختومقلی یالنیز تورکمن شاعیری دییل، بو گؤن اونون دوشونجه لری و یازدیغی اثرلر تورک دونیاسینین باشا باشیندا یاییلیبدیر و عینی زاماندا بو عاریف چوخلو گنج باخیشلار اؤزونه ساری معطوف ائدیبدیر.
تقریبا اوچ یوز ایل بوندان اؤنجه(1135 ه. ق.) تورکمن صحرادا، گنبد کاووسون حاجی قوشان کندینده دونیایه گلیب. 57 ایل یاشاییب. فارسجا و عربجه نی آتاسیندان اؤیره نیب. بو شاعیرین تورکمن ادبیات و شعر دونیاسیندا چوخ بؤیوک یئری واردیر و اؤزوندن اؤنملی اثرلر قویوب گئدیب. او تورکمن ادبی دیلینی دیریلدیب و دونیایا تانیدیب، بو سبب دن دئمک اولار کی مختومقلی تورکمن شعر و ادبیاتینین آتاسی دیر.
«احمد شاملو» - ایرانین دیرلی شاعیری – اؤزونون «مدایح بی صله»آدلی آغ شعرلرینده، بیر پارا شاعیر لردن و ادیب لردن سؤز آچیب و اونلاری خاطیرله ییب. بو صله لرین «پیغام» آدیندا اولان بؤلومونو مختومقلی یه اختصاص وئریب. پیغام دا صله سیز مدحیله مختومقلی دان سؤز آچیب، اونو سئودیگینی سؤیله ییب اوندان تعریف ائدیب و اونلا دردله شیب. «پیغام» دا شاملو بو دوستوندان اونو آصلا گؤرمه ییب؛ تیکرارلا آد آپاریب. یقین شاملو گؤرور موش کی مختومقلی اونون اؤز جینسیدن دیر. مختومقلی ده شاملو کیمی اؤز ستم گؤرموش خالقینین دیلی اولوب و اونلارین غم و دردلرینی اؤز غمی و دردی ساییب و شعرلرینده ائلینین یئییلمیش حاق لاریندان دانیشیب بو جور کی دئییر:
گومولدی دریالار، یئقئلدی داغلار / یتیم لر گؤز یاشین تؤکه باشلادی
اورامسی دن بولان حرامخور بیگلر / یوردی بیر یاندان یئقا باشلادی
**********
من نیلاین، قولو باغلی / یورگیمده یوزمونگ داغلی
بوینیم زنجیر، کؤنده باغلی / کونگلیمده، مونگ آرمانیم بار
*********
«ناظم حکمت» تورکیه نین آزادلیق و انسانلیق شاعیری، مختومقلی نین حاققیندا بئله سؤیله ییر: «مختومقلی منیم ده شاعیریم دیر. اونون دیلی منیم دیلیمدیر. من اوندان چوخ شئیلر اؤیره ندیم. او منیم اوستادیم دیر. او شئی لردن کی من اوندان اؤیره نمیشم تأکیدیله سؤیله ییرم، ان اؤنملی سی موباریزه ائتمک خالقینین آزادلیغینین حاققیندا دیر.»
تورکمن چولونده 266 ایل بوندان اول یاشایان «مختومقلی فراغی»نین اساس سؤزو اینسان و اونون آزادلیقی دیر.
«مختومقلی فراغی» تورکمن صحرانین بؤیوک و تانینمیش شاعیری، 200 ایل شهریارین حیدر بابا سیندان اؤنجه، بو شعری اؤز اؤلکه سینین، ائلینین و یوردونون تعریفینده سؤیله ییبدیر. بو شعر تورکمن تورکجه سینده یازیلیب و «حیدر بابا» وزنینده دیر.
جیحون‌ایلن بحر خزر آراسی
چؤل اوستوندن اؤسر یئلی توركمنین
گول غونچه‌سی قره گؤزوم قره‌سی
قره‌داغ‌دان اینر سئلی توركمنین
*****
حق سیلامیش واردیر اونون سایه‌سی
چرپینیر چؤلونده نری ـ مایه‌سی
رنگ برنگ گول آچار یاشیل یایلاسی
غرق اولموش رئیحانا چؤلو توركمنین
*****
آل یاشیل بوره‌نیب چیخار پری‌سی
قوخویوب برق ویرار عنبرین ایسی
بگ توره آق سققل یوردن یئیه‌سی
گؤرن توتار گؤزل ائلی توركمنین
******
اول مردین اوغلودور مرددیر پدری
كور اوغلو قارداشی سرخوش‌دور سری
داغدا ـ دوزده قووسا آووچولار دیری
آلابیلمز یولبارس اوغلو توركمنین
*****
كؤنگول‌لر اوره‌كلر بیر اولوب باشلار
دارتسا یئغین ویرار تورپاقلار داشلار
بیر سفره‌ده طیار قیلینسا آش‌لار
گؤتورولر اول اقبالی توركمنین
*****
کؤنگول هاوالانار آتا چیخاندا
داغ‌لار لعله دؤنر قئیه باخاندا
بال گتیره‌ر جوشوب دریا آخاندا
كسیلمز میوه‌سی ـ بالی توركمنین
*****
غافیل قالماز دؤیوش گونو خوار اولماز
قارغیشا نظره گرفتار اولماز
بولبولدن آیریلیب سولوب سارالماز
دائم عنبر ساچار گولو توركمنین
*****
تیره‌لر قارداش‌دیر اروغ یاریدیر
اقبال‌لر ترس‌گلمز حقین‌ نوری‌دیر
مردلر آتا چیخسا ساواش ساریدیر
یاو اوستونه یاو‌دیر یولو توركمنین
*****
سرخوش اولوب چیخار جگر داغلانماز
داشلاری سیندیرار قولو باغلانماز
گؤزوم غیره دوشمز کؤنگول اگلنمز
سؤزلر مختومقولو دیلی توركمنین ...