 |
| د. خ. اونق |
مجله "هفته" - مونترال - لیلی خاقانی: یازان دکتر خان گلدی اونق، تورونتو
شو مقاله گونئ آذربایجانئنگ تورکی شیوه سینده گؤیبریلیأر!
تورکمن تورک تاریخ ادبیاتی اؤز اوزاخ تاریخی فراز و نشیبلرینده، دوورولی شخصیتلری و علمی ادبی موفاخیرلری دنیایه گتیرمیشدیر. بو موفاخیرلرینین بیری ده، اورتا عصیرلرینده حکمروانلیق ائدن و ادبی لقبی «حقیقی» اولان جهانشاه قره قویونلو دیر.
تورک دیل ادبیاتینین یوکسک اوزان زاماناسی 8-نجی میلادی عصیرده اسلام عقیده سی یایینلاناندان سونرا، قره خانلی حکمدارلارینین «ساتوق خان(بوغرا خان)» دؤورینده، اسلام دینینین رسمیت تاپماسی ایله، باشلانمیشدیر. بو دؤورینین پروسه سینده مسلمان اولدیگی تورکی قوملارا "تورک ایمان" کلمه سی (تورکمان یا ترکمان مصطلح اولدیگی ایلکینجی زامان بیهقی تاریخیدن باشلانمیشدیر.)، ایطلاق اولموشدیر.
او زامان که "امت" لیک دوشونجه سی "ملت" لیک دوشونجه سیندن یوکسک گلن ایاملاریدی، تورکمان عالیملری اؤز یازی مفاخراتلارینی عربجه، فارسجا و بعضاً تورکجه (اسکی تورکی دیلینین چوخ شاخالاری واردیر!) یازمیشدیلار....
علی الحال بو دیللرین جواریندا تورک دیلی ده اؤز یوکسک اؤسن مراحلینی طی ایله میشدیر. بو ایامدا، X نجی عصرین ان گؤرکملی عالیمی اولان «محمود کاشغری» لغت شناسلیک مقوله سینده "دیوان الغات التورک" اثرینی یارادمایا موفق اولموشدور.
مغول چوزوشیندن اؤنینجه تورکمان دیل و ادبیاتی «کاشغری - حاقانی» گروپوندا اولموشدور. اما جهانشاه حقیقینین زاماناسیندا، تورکمان دیل و ادبیاتی بایاق گروپدان چوخ بیر فرقلی اولمادیق «تورکی چغتائی» گروپوندا رواجلانمیشدیر. بو ادبیاتدا یازان بیر نئچه فاخیرلردن: «دیوان حکمت» اثرینی یازان «خوجه احمد یسوی»، «عتبة الحقایق» مکتوبینی یازان «احمد یوکه نکلی»، و «برهان الدین ناصر رابغوزی»نین مشهور اثری «قصص الأنبیاء رابغوزی» (بو اثر برهان الدینین "رابغوزی" لغبینه معروف اولان اوغلو ناصرالدین رابغوزینین طرفیندن نثرده یازیلمیش بیر مکتوبدیر. بو اثرین مؤلفی خوارزم اوقروغوندا اولان "رباط اوغوز" قصبه سینده یاشامیشدیر. بو سببدن اونا "ربغوزی" یا رباط اوغوزی دییلمیش.) کمین مکتوبلار یایینلانمیشدیر.
یازیچی نین بیوگرافی سی:
دکتر «خانگلدی اونق» ایران تورکمنلریندن دیر. یازیچی، تدقیقاتچی، موسیقی چی و فرهنگ چالیشانی دیر. بو محترم دیلداشیمیز «جهانشاه حقیقی»، بؤیوک و اقتدارلی قره قویونلوشاهینین تورکی دیلینده اولان مجموعه شعرلرینی آراشدیریب و اونلارین اوستونده ایشله ییب. بو شعرلرین کیتابینی آیدین شافاقین اختیاریندا قویوب کی تدریجا نشر اولاجاقدیر.
بو سایی دا، عزیز تورکمن وطنداشیمیز، جهانشاهی و اونون ادبی حیاتی نی تانیتماقدا چالیشیبدیر.
ایندی ایکی غزل جهانشاه دان:
«حایرانی دیر»
ای روخون گلزار جنت، ساچلارین ریحانی دیر
وی دوداغین آب حیوان، جان اونون حیرانی دیر
صورتین لوحوندا حق چکمیش کمال قدرتین
احسنِ صورت، کمال قدرت رحمانی دیر
مؤمنین قلبینده اهل یاغی نین دیر روضه سی
عارف اسرار حق، شول روضه نین رضوانی دیر
ای که حوسنون دیر کمال قدرت رحمانیمیز
قدرت رحمانا حیران بولمایان*، شیطانی دیر
دلبرین یولوندا بول، گراهلی سن، قیل جان فدا
ترک جان ائتمک بو یولدا، عمر جاویدانی دیر
گل، کی یاندیردی منی حسرت دن عشقین آتشی
شربت وصلین بو دردی خسته نین، درمانی دیر
ای «حقیقی»، حق سانا بولدی* ز فضلش مستعان
شوکر ایامی وصالین، رحمت ربانی دیر
*تورکمن دیلینده، «بولماق»، «اولماق» معنی سی وئریر
«ایله دی خراب»
گل، گل که دوشدی سوزِ فراقیندا جانا تاب
خلوت سرای کؤنلومی هجر ایله دی خراب
یارب نه دردی میش که غم عشقین عاشقا
نه فکر دنیا قویدی، نه فکر دینی، خواب
به پرتو جمال تو ای نورچشم دل
مانند پاره بولمیشام ای عشق آفتاب
تا شانه قیلدی طره ی عنبرفشان ساچین
افلاکیانِ عاشق از آن توتدی مشک ناب
بولدی اسیر، دانه خالیندا جان قوشی
دام بلایا سالدی منی زلف پیچ و تاب
گل- گل که سندن آیری، «حقیقی» به سوز دل
چکدی فراق آتشین هجرینده بس عذاب
شو مقاله گونئ آذربایجانئنگ تورکی شیوه سینده گؤیبریلیأر!
تورکمن تورک تاریخ ادبیاتی اؤز اوزاخ تاریخی فراز و نشیبلرینده، دوورولی شخصیتلری و علمی ادبی موفاخیرلری دنیایه گتیرمیشدیر. بو موفاخیرلرینین بیری ده، اورتا عصیرلرینده حکمروانلیق ائدن و ادبی لقبی «حقیقی» اولان جهانشاه قره قویونلو دیر.
تورک دیل ادبیاتینین یوکسک اوزان زاماناسی 8-نجی میلادی عصیرده اسلام عقیده سی یایینلاناندان سونرا، قره خانلی حکمدارلارینین «ساتوق خان(بوغرا خان)» دؤورینده، اسلام دینینین رسمیت تاپماسی ایله، باشلانمیشدیر. بو دؤورینین پروسه سینده مسلمان اولدیگی تورکی قوملارا "تورک ایمان" کلمه سی (تورکمان یا ترکمان مصطلح اولدیگی ایلکینجی زامان بیهقی تاریخیدن باشلانمیشدیر.)، ایطلاق اولموشدیر.
او زامان که "امت" لیک دوشونجه سی "ملت" لیک دوشونجه سیندن یوکسک گلن ایاملاریدی، تورکمان عالیملری اؤز یازی مفاخراتلارینی عربجه، فارسجا و بعضاً تورکجه (اسکی تورکی دیلینین چوخ شاخالاری واردیر!) یازمیشدیلار....
علی الحال بو دیللرین جواریندا تورک دیلی ده اؤز یوکسک اؤسن مراحلینی طی ایله میشدیر. بو ایامدا، X نجی عصرین ان گؤرکملی عالیمی اولان «محمود کاشغری» لغت شناسلیک مقوله سینده "دیوان الغات التورک" اثرینی یارادمایا موفق اولموشدور.
مغول چوزوشیندن اؤنینجه تورکمان دیل و ادبیاتی «کاشغری - حاقانی» گروپوندا اولموشدور. اما جهانشاه حقیقینین زاماناسیندا، تورکمان دیل و ادبیاتی بایاق گروپدان چوخ بیر فرقلی اولمادیق «تورکی چغتائی» گروپوندا رواجلانمیشدیر. بو ادبیاتدا یازان بیر نئچه فاخیرلردن: «دیوان حکمت» اثرینی یازان «خوجه احمد یسوی»، «عتبة الحقایق» مکتوبینی یازان «احمد یوکه نکلی»، و «برهان الدین ناصر رابغوزی»نین مشهور اثری «قصص الأنبیاء رابغوزی» (بو اثر برهان الدینین "رابغوزی" لغبینه معروف اولان اوغلو ناصرالدین رابغوزینین طرفیندن نثرده یازیلمیش بیر مکتوبدیر. بو اثرین مؤلفی خوارزم اوقروغوندا اولان "رباط اوغوز" قصبه سینده یاشامیشدیر. بو سببدن اونا "ربغوزی" یا رباط اوغوزی دییلمیش.) کمین مکتوبلار یایینلانمیشدیر.
یازیچی نین بیوگرافی سی:
دکتر «خانگلدی اونق» ایران تورکمنلریندن دیر. یازیچی، تدقیقاتچی، موسیقی چی و فرهنگ چالیشانی دیر. بو محترم دیلداشیمیز «جهانشاه حقیقی»، بؤیوک و اقتدارلی قره قویونلوشاهینین تورکی دیلینده اولان مجموعه شعرلرینی آراشدیریب و اونلارین اوستونده ایشله ییب. بو شعرلرین کیتابینی آیدین شافاقین اختیاریندا قویوب کی تدریجا نشر اولاجاقدیر.
بو سایی دا، عزیز تورکمن وطنداشیمیز، جهانشاهی و اونون ادبی حیاتی نی تانیتماقدا چالیشیبدیر.
ایندی ایکی غزل جهانشاه دان:
«حایرانی دیر»
ای روخون گلزار جنت، ساچلارین ریحانی دیر
وی دوداغین آب حیوان، جان اونون حیرانی دیر
صورتین لوحوندا حق چکمیش کمال قدرتین
احسنِ صورت، کمال قدرت رحمانی دیر
مؤمنین قلبینده اهل یاغی نین دیر روضه سی
عارف اسرار حق، شول روضه نین رضوانی دیر
ای که حوسنون دیر کمال قدرت رحمانیمیز
قدرت رحمانا حیران بولمایان*، شیطانی دیر
دلبرین یولوندا بول، گراهلی سن، قیل جان فدا
ترک جان ائتمک بو یولدا، عمر جاویدانی دیر
گل، کی یاندیردی منی حسرت دن عشقین آتشی
شربت وصلین بو دردی خسته نین، درمانی دیر
ای «حقیقی»، حق سانا بولدی* ز فضلش مستعان
شوکر ایامی وصالین، رحمت ربانی دیر
*تورکمن دیلینده، «بولماق»، «اولماق» معنی سی وئریر
«ایله دی خراب»
گل، گل که دوشدی سوزِ فراقیندا جانا تاب
خلوت سرای کؤنلومی هجر ایله دی خراب
یارب نه دردی میش که غم عشقین عاشقا
نه فکر دنیا قویدی، نه فکر دینی، خواب
به پرتو جمال تو ای نورچشم دل
مانند پاره بولمیشام ای عشق آفتاب
تا شانه قیلدی طره ی عنبرفشان ساچین
افلاکیانِ عاشق از آن توتدی مشک ناب
بولدی اسیر، دانه خالیندا جان قوشی
دام بلایا سالدی منی زلف پیچ و تاب
گل- گل که سندن آیری، «حقیقی» به سوز دل
چکدی فراق آتشین هجرینده بس عذاب
No comments:
Post a Comment